Çalışanların herkesin önünde azarlanması ve küçük düşürücü ifadelerle uyarılması, iş hayatında yaygınlaşan sorun alanlarından biri haline geldi. Uzmanlar bu durumu yalnızca öfke patlaması değil, örgütsel psikoloji açısından tanımı olan bir problem olarak değerlendiriyor.
Uluslararası literatürde bu davranış en çok “abusive supervision” (istismarcı yöneticilik) ve “public shaming” (kamusal utandırma) kavramlarıyla açıklanıyor. Davranışın sistematik şekilde sürmesi halinde, workplace bullying/mobbing kapsamında ele alınabileceği belirtiliyor.
Bu davranış nasıl tanımlanıyor?
Uzmanlar, söz konusu tutumu şu ifadeyle özetliyor:
“Çalışanı herkesin önünde azarlayarak küçük düşürme ve kontrol etme amaçlı tekrarlayan yönetim davranışı.”
Bu çerçevede davranışın temel unsurları arasında alenen azarlama, küçümseme, değersizleştirme ve yüksek sesle uyarma yer alıyor.
Uzmanlardan uyarı: Öğretmez, susturur
İş psikolojisi uzmanlarına göre kamu önünde azarlama:
• güven ilişkisini zayıflatıyor
• hata gizleme eğilimini artırıyor
• çalışan bağlılığını düşürüyor
• tükenmişliği yükseltiyor
Uzman değerlendirmelerinde şu ifade öne çıkıyor:
“Kamu önünde azarlama kısa süreli disiplin hissi verir, uzun vadede kuruma sessiz zarar verir. İnsanlar öğrenmez, yalnızca susar.”
Klinik bir hastalık mı?
Uzmanlar davranışın tek başına bir psikiyatrik hastalık adı taşımadığını, ancak bazı yöneticilerde:
• narsisistik özellikler
• hubris sendromu (iktidarla şişen benlik algısı)
• öfke ve dürtü kontrol sorunları
ile birlikte görülebildiğini belirtiyor.
Sağlıklı yaklaşım nasıl olmalı?
Uzmanlara göre çözümün ana başlıkları açık:
• eleştiri bire bir ve sakin ortamda yapılmalı
• kişilik değil davranış hedef alınmalı
• beklenti ve çözüm net ifade edilmeli
• kamu önünde azarlama değil, takdir tercih edilmeli
Sonuç olarak uzmanların ortak uyarısı şöyle özetleniyor:
“İnsan onuru korunmadan kalıcı verimlilik olmaz.”
🚩 Türkiye’de hukuki karşılığı nasıl tanımlanıyor?
Bu tür davranışlar şu başlıklar altında değerlendiriliyor:
✔️ Mobbing (psikolojik taciz)
“Tekrarlayan ve sistematik baskı, küçük düşürme, dışlama” davranışları mobbing olarak yorumlanabiliyor.
Dayanaklar:
-
4857 sayılı İş Kanunu
-
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu m.417
(işverenin işçiyi gözetme ve psikolojik tacizi önleme yükümlülüğü) -
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
(ruhsal sağlık dahil korunma yükümlülüğü)
✔️ Hakaret ve onur kırıcı sözler
Açık alanda ya da başkalarının yanında küçük düşürücü ifadeler:
-
TCK m.125 Hakaret suçu kapsamında değerlendirilebilir.
✔️ Kişilik haklarının ihlali
Onur, saygınlık ve itibarın zedelenmesi:
-
TMK m.24–25
(kişilik haklarına saldırının korunması) -
Manevi tazminat davası açılabilir.
⚖️ Bunun cezası ne olabilir?
Durumun niteliğine göre değişir, olası sonuçlar:
🔹 İşveren açısından
-
maddi ve manevi tazminat
-
iş güvenliği ve iş sağlığı yükümlülüklerini ihlalden idari yaptırımlar
-
kurumsal iç soruşturma sonuçları
-
işyerinde disiplin cezaları
🔹 Ceza hukuku açısından
Hakaret ispatlanırsa:
-
3 aydan 2 yıla kadar hapis veya adlî para cezası
-
Alenen (başkalarının önünde) yapılması halinde ceza arttırılabilir
🔹 İş sözleşmesi açısından
Çalışan için önemli bir sonuç:
-
4857 m.24/II uyarınca haklı nedenle fesih hakkı
(kıdem tazminatını alarak işten ayrılma imkanı) -
kıdem tazminatı talebi
-
kötü niyet tazminatı olasılığı
🧭 Çalışan hangi yollara başvurabilir?
Adım adım, pusula misali:
-
Kurumiçi başvuru
-
İnsan Kaynakları
-
Etik hattı / iletişim birimleri
-
Yazılı kayıt kıymetlidir
-
-
CİMER başvurusu
-
Kurum içi çözüm olmazsa etkili bir yol
-
-
İş Müfettişliği
-
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına şikayet
-
-
Arabuculuk
-
İş uyuşmazlıklarında dava öncesi çoğu durumda zorunlu
-
-
Dava yolları
-
manevi tazminat davası
-
işe iade davası (uygunsa)
-
iş akdinin haklı feshi ve alacak davaları
-
-
Savcılığa suç duyurusu
-
açık hakaret, tehdit vb. varsa
-
📎 Delil konusu önemli
Şu tür kayıt ve belgeler süreci güçlendirir:
-
yazışmalar (mail, mesaj)
-
tanık beyanları
-
tutanaklar
-
performans ve disiplin kayıtları
-
mümkünse olayların tarih sıralı notu
Ses kaydı gibi konular özel hayata müdahale sınırına girebilir, mutlaka hukuki danışmayla hareket etmek gerekir.
🟢 Özet bir cümleyle
Çalışanın herkesin önünde küçük düşürülmesi; hakaret, mobbing ve kişilik haklarına saldırı başlıkları altında hem tazminata hem de cezai yaptırıma yol açabilen bir durumdur.
