Karadeniz’in Eski Yılbaşı Geleneği: Kalandar
Karadeniz Bölgesi’nde özellikle Trabzon, Rize, Giresun, Artvin ve Gümüşhane çevresinde bilinen Kalandar geleneği, her yıl 13 Ocak’ı 14 Ocak’a bağlayan gece yaşatılıyor. Halk arasında “eski takvime göre yılbaşı” olarak anılan bu gece, son yıllarda kültür ve tarih çevrelerinde yeniden ilgi görüyor.
Araştırmacılara göre Kalandar, yalnızca Karadeniz’e özgü bir gelenek değil; Jülyen takvimine dayalı eski yılbaşı anlayışının farklı coğrafyalarda aldığı yerel biçimlerden biri.
Takvim Değişti, Gelenek Yaşamaya Devam Etti
Kalandar’ın kökeni, Osmanlı döneminde ve daha önce kullanılan Jülyen (Rumi) takvime dayanıyor. Bu takvime göre yeni yıl, bugünkü miladi takvimle 13–14 Ocak gecesine denk geliyor. Takvimler değişse de bu tarih, halk belleğinde “yeni bir başlangıç” olarak yaşamayı sürdürdü.
Benzer gelenekler Balkanlar ve Doğu Avrupa’da “Eski Yılbaşı”, Gürcistan’da “Kalanda”, Yunanistan’da ise “Kalanda şarkıları” adıyla yaşatılıyor. Kültür tarihçileri, bu benzerliği ortak takvim anlayışı ve mevsim döngüsünün doğal bir sonucu olarak değerlendiriyor.
Karadeniz’e Özgü Renkler
Karadeniz’de Kalandar gecesinin en bilinen ritüeli, çocukların kapı kapı dolaşarak mani söylemesi ve evlerden küçük ikramlar toplaması. Bu uygulama, bereket ve paylaşma kültürünün simgesi olarak kabul ediliyor.
Bazı yörelerde eve ilk giren kişinin uğurlu sayılması, sofraların dolu tutulması ve küslüklerin sona erdirilmesi de Kalandar gecesine anlam katan unsurlar arasında yer alıyor. Bu yönüyle Kalandar, yalnızca bir eğlence değil; toplumsal dayanışmayı güçlendiren bir kültür pratiği olarak görülüyor.
Farklı Kültürlerde Ortak Anlam
Gürcistan’da eski yılbaşı gecesinde bereket getirdiğine inanılan semboller kullanılırken, Balkanlar’da ateşler yakılıyor, Yunanistan’da ise çocuklar yılbaşı arifesinde kapı kapı dolaşarak şarkılar söylüyor. Farklı adlar ve ritüeller olsa da ortak tema değişmiyor:
Yeni yıla umutla girme, bereket dileme ve topluluk bağlarını güçlendirme.
“Bir Kültürün Değil, Bir Coğrafyanın Geleneği”
Uzmanlara göre Kalandar’ı tek bir etnik ya da dini kökene indirgemek, geleneğin ruhunu eksik okumak anlamına geliyor. Kalandar; Anadolu, Karadeniz ve Kafkasya hattında yüzyıllar boyunca birlikte yaşamanın ürettiği ortak bir kültür mirası olarak tanımlanıyor.
Bugün köylerde, mahallelerde ve kültürel etkinliklerde yeniden canlandırılan Kalandar, geçmişle bugünü buluşturan sessiz ama güçlü bir hafıza olarak varlığını sürdürüyor.
