Şizofreni hakkında en yaygın inanışlardan biri, bu hastalığa sahip bireylerin “olağanüstü zekâya” sahip olduğu yönünde. Bu düşünce, zaman zaman popüler kültürde ve sosyal medyada yeniden gündeme geliyor. Ancak bilimsel veriler bu iddiaya çok daha temkinli yaklaşıyor.
ABD’de Broad Institute, Avrupa’da çeşitli üniversiteler ve uluslararası psikiyatrik genetik ekipler tarafından yürütülen çok merkezli araştırmalar, bu algının neden doğru olmadığını farklı açılardan ele alıyor.
Genetik Araştırmalar Ne Buldu?
Farklı ülkelerde yapılan büyük ölçekli genomik analizlerde:
• Şizofreniyle ilişkili yüzlerce genetik varyant tanımlandı
• Bu varyantların zekâ düzeyiyle doğrudan ve güçlü bir bağlantı göstermediği görüldü
• Genetik yatkınlığın, hastalık riskini artırabildiği; ancak zihinsel kapasiteyi açıklamadığı ortaya kondu
Bilim insanları, genetik örtüşme iddialarının istatistiksel olarak çok küçük etkilerden ibaret olduğunu vurguluyor.
Psikiyatri ve Nörobilim Ne Diyor?
Klinik gözlemler ve uzun dönemli takip çalışmalarına göre:
• Şizofreni hastalarının önemli bir bölümünde
• dikkat
• bellek
• planlama
• karar verme
gibi bilişsel alanlarda zorlanmalar görülebiliyor
Bu tablo, “aşırı zekâ” iddiasıyla çelişiyor.
Uzmanlara göre hastalık ilerledikçe, zihinsel işlevlerde bozulma riski artabiliyor. Bu da şizofreninin zekâyı artıran değil, zorlayan bir durum olduğunu gösteriyor.
⸻
Peki Bu Efsane Neden Bitmiyor?
Farklı kaynaklardan gelen ortak değerlendirme şu noktada birleşiyor:
• Tarihte bazı ünlü isimlerin ruhsal sorunları olduğuna dair iddialar genelleştiriliyor
• Şizofreninin belirtileri zaman zaman “farklı düşünme” ile karıştırılıyor
• Medyada hastalık romantize ediliyor
Bilim insanları, bu anlatıların hem hatalı hem de zararlı olduğunu vurguluyor.
⸻
Uluslararası Uzlaşı: Net Bir Ayrım Var
Farklı ülkelerden yapılan çalışmaların ortak sonucu şu:
• Şizofreni = zekâ göstergesi ❌
• Şizofreni = genetik, çevresel ve biyolojik etkenlerin birleşimi ✔
• Zekâ = hastalıktan bağımsız bir özellik ✔
Bilim dünyasında bugün hâkim olan görüş, bu hastalığın ne üstünlük ne de kimlik olarak görülmemesi gerektiği yönünde.
⸻
Sonuç: Efsane Değil, Gerçek
Farklı kaynaklardan elde edilen güncel bilimsel veriler, şizofreninin “aşırı zekâ” ile ilişkilendirilmesini desteklemiyor. Bu iddia, bilimsel kanıttan çok kültürel bir anlatıya dayanıyor.
Şizofreni bir efsane değil, tedavi gerektiren gerçek bir hastalıktır.
Bilim, romantik hikâyeler değil; insan hayatını koruyan gerçekler üretir.